Yazılı kaya (eskişehir)

[Mağaracı16]

Erken Tunç çağından beri yerleşimin olduğu sanılan Yazılıkaya antik kenti volkanik bir kayalığın üzerinde gelişmiş. Antik kentteki kaya kabartmaları burasının eski bir Hitit yerleşimi olduğunu kanıtlıyor. MÖ 13. yüzyılda Trakya’dan gelerek Anadolu’ya yerleşmeye başlayan Frigler için Eskişehir-Afyon ve Kütahya arasında yer alan Dağlık Frigya bölgesi önemli bir inanç merkezi haline gelmiş. Yazılıkaya Açıkhava Kutsal Alanı ise Friglerin ana tanrıça Kibele’ye tapındıkları en önemli kült merkezi olmuş. Roma ve Bizans döneminde de yerleşimin sürdüğü Yazılıkaya antik kentinden günümüze Hitit dönemine tarihlenen kaya kabartmaları, devasa kaya anıtları, sarnıçlar, sunak yerleri, kaya mezarları, basamaklı anıtlar ve antik yollar ulaşmış. Yazılıkaya’yı keşfeden İngiliz Yüzbaşı William Martin Leake olmuş. Leake Seyitgazi civarında dolaşırken Yazılıkaya’yı da görmüş. Gezi notları 1824’te yayınlandıktan sonra Frigya Batılı arkeologlarla, gezginlerin akınına uğramış.
Tanrıçalarının yarlarda yaşadığına inanan Frigler; dini törenlerini tapınak cephesi biçiminde işledikleri kayaların önünde yaparlarmış. Bu yüzden kolayca işlenebilen tüf kayalara sahip bu bölgede birçok açık hava tapınağı inşa etmişler. Kaya anıtlarının en görkemlileri ise Yazılıkaya’da. Bunların en önemlisi Midas Anıtı. Yazılıkaya Platformu’nun kuzeydoğu yamacında doğuya bakan büyük anıt üzerindeki yazılar nedeniyle Yazılıkaya olarak adlandırılmış. Pembe renkli kaya özenle yontulup, geometrik şekillerle süslenmiş. MÖ 6. yüzyıla tarihlenen anıtın ortasındaki büyük oyukta bir zamanlar ana tanrıça Kibele’nin heykeli varmış. Anıtın üzerindeki yazıların ne anlama geldiği eski Frig yazısı henüz çözülemediği için bilinmiyor. Yazıttaki bir sözcüğün harfleri Midas’a benzetildiği için anıta Midas anıtı da deniyor. Yerleşim de anıt nedeniyle böyle adlandırılmış ama kentin gerçek adı bilinmiyor. Yazılıkaya’nın 200 metre güneybatısında yarım bırakıldığı için Bitmemiş Anıt olarak adlandırılan bir başka kaya anıtı var. Bitmemiş Anıttan bu anıtların nasıl yapıldığı da anlaşılıyor. Buna göre önce kayanın üst kısmı kesilip işleniyor ve sonra aşağıya doğru iniliyordu. Kentin tepesindeki akropolde de sunaklar sıralanıyor. Üzerinde Frigçe yazılar ve tanrı figürleri bulunan basamaklı sunakların en gösterişlisine Midas’ın Tahtı deniyor. Bir başka önemli yapısını, kayalara oyulmuş mezarlar oluşturuyor. Örneğin 1970’te keşfedilen anıtsal Frig kaya mezarı, Frig ahşap mimarisinin en güzel örneği. Kaya mezarı 1998’de Eskişehir Müze Müdürlüğünce restore edilmiş.
Seyitgazi’den Yazılıkaya köyüne giden yol üzerinde de birçok Frig anıtı var. Yazılıkaya Frig Vadisi doğal sit alanı olarak tescil edilerek korumaya alınmış. Bu yol üzerinde ilk olarak Doğanlı kaleyle karşılaşılıyor. Kayalara oyulmuş bu yerleşimin bir Frig kalesi olduğu kabul ediliyor. Bölgeye hâkim tepelerde Akpara, Gökgöz, Pişmiş ve Kocagöz gibi birçok Frig kalesi bulunuyor. Frig kalelerinde, örülmüş sur duvarlarının yanında, kayalara oyulmuş sur duvarlarıyla çeşitli mekânlar, gizli geçitler, kaya mezarları, kaya anıtları, kabartmalar, sunaklar, sarnıçlar, karlıklar ve ahşap mimarinin izleri görülüyor. Biraz ileride Çukurca köyünün 500 metre kadar batısında yöre halkının Kızlar Manastırı olarak adlandırdığı Gerdekkaya Mezar Anıtı görülüyor. Helenistik döneme tarihlenen bu mezar anıtı iki sütunlu bir tapınak cephesi biçiminde, volkanik tüf kayalığa oyulmuş. Yazılıkaya-Çukurca yoluna 200 metre kadar uzaklıkta olan anıt 1991’de Eskişehir Arkeoloji Müzesi tarafından restore edilmiş. Aynı yol üzerinde Yazılıkaya köyüne 2 kilometre kala bir başka tabelayla karşılaşılıyor: Küçük Yazılıkaya (Arezastis) Anıtı. Yola 100 metre uzaklıktaki anıt üst kısmındaki Frigçe yazıtlardan dolayı Arezastis Anıtı olarak anılıyor. Çam ağaçlarının arasındaki Küçük Yazılıkaya’nın da bitirilemediği anlaşılıyor.


NASIL GİDİLİR

Yazılıkaya bağlı olduğu Han ilçesine 20 km, Eskişehir’e ise 70 km uzaklıkta. Ancak köye düzenli bir ulaşım bulunmuyor, bu yüzden özel araçtan başka seçenek kalmıyor.