Gürcü Alfabesi

[KOTYORA]

Gürcü alfabesi (Gürcüce: ქართული ანბანი, Kartuli anbani – «Kart alfabesi»), Güney Kafkas dilleri (Gürcüce, Megrelce, Svanca ve Lazca) yazımında da kullanılan alfabedir. 1940’larda Osetçe’nin yazımında da kullanılmıştır.

Gürcü alfabesi, günümüzde dünyada kullanılan 14 yazı sisteminden biridir. Beşi sesli olmak üzere 33 harften oluşur. Büyük-küçük harf ayırımı olmayıp, hepsi aynı şekilde yazılır.



Gürcüce'deki sesleri karşılamak üzere Latin alfabesinden geliştirilen bir yazı sistemi de kullanılmaktadır.

Alfabenin Ortaya Çıkışı

Gürcü tarih yazıcılığında Gürcü alfabesini geliştiren kişi olarak Kral Parnavaz kabul edilir. Gürcü alfabesinin geliştirildiği tarih olarak kabul edilen zaman dilimi, İÖ 4. yüzyıl ile İS 3. yüzyıl arasında değişir. Hiç kuşkusuz Gürcüce çok eski tarihlerden beri vardı; ama Gürcistan eski çağlardan beri bir kültür bölgesiydi ve değişik halkların temsilcileri bu coğrafyada kendi dillerini konuşuyor ve kendi yazı sistemlerini kullanıyorlardı.

Yazı Biçimleri
Gürcü alfabesinin üç farklı biçimi vardır. Mrgvlovani (Parnavaz döneminden kalmıştır) İÖ 3. yüzyıldan, Nushuri 9. yüzyıldan, Mhedruli 11. yüzyıldan ortaya çıkmıştır.

Mrgvlovani yazı biçimine en son 11. yüzyıl metinlerinde rastlanır. Sonraki yüzyıllarda bu yazı biçimi unutulmuş değildi; ama daha çok yazı başlıklarında kullanılıyordu. Bundan dolayı da, “başlık harfleri” anlamında Asomtavruli olarak adlandırılmıştır. Nushuri alfabesi, ilk olarak 9. yüzyıldaki metinlerde görülür. Mhedruli alfabesi ise 10. yüzyılda kullanılmaya başlanmıştır. Nushuri yazısı, Mhedruli yazısıyla eşzamanlı olarak kullanıldı. Ancak zaman içinde Nushuri dinsel ve bilimsel metinlerde, Mhedruli ise, bu alanların dışında, resmi ve askeri yazışmalarda kullanıldı. Bundan dolayı da Mhedruli (askeri) adıyla anılmaya başlandı. Nushuri bugün de kilisede kullanılan bir yazı biçimidir. Gündelik ve dinsel törenlere özgü metinler bu yazı biçimiyle yazılmaktadır.


Eski ve yeni Gürcü alfabesindeki harf sayısı

Eski Gürcüce’de 38 harf bulunuyordu. 19. yüzyılda alfabede basitleştirilmeye gidildi. Bugün Gürcü alfabesinde 5’i sesli olmak üzere 33 harf vardır. Gürcüce’de her harf bir fonemi karşılar ve Gürcü alfabesi yazıldığı gibi okunur. Bu üç Gürcü yazı biçimi, yalnızca harflerin yazılış biçimiyle birbirinden ayrılır. Bugün kullanılan yazı, kolay yazılabilir biçime uygun hale getirilmiş bir alfabedir. Mrglovani yazı biçimi görece zor yazılan harflerden oluşur; çünkü bir harfi tek bir el hareketiyle yazmak olanaklı değildir. Bir harfi yazabilmek için eli birkaç kez kaldırmak gerekir. Ama her yazı biçiminin giderek gelişmiş bir biçim olduğu söylenebilir.

Harflerin sayısal karşılıkları

Gürcü alfabesi aynı zamanda sayıların yazımı içinde kullanılmıştır. Buna göre ა - 1, ბ - 2, ი - 10, რ - 100, ც – 2.000 sayılarını karşılıyordu. Gürcüler elyazmalarına tarih koymak istediklerinde yıllar yerine harfler koyuyorlardı.

İlk yazı örnekleri

Arkaik dönem bir yana bırakılırsa, eski Gürcüce’yi bugün de anlamak mümkündür. Zamanın gerektirdiği gibi alfabede değişiklikler olmuş, ama dilde bir değişiklik olmamıştır.

Gürcü alfabesinin eskiliğine karşın, bu alfabeyle yazılmış en eski metinler İS 5. yüzyıla tarihlenmektedir. Bu en eski yazılı belge, Filistin’deki Gürcü manastırında mozaikle çevrelenmiş biçimde Mrglovani alfabesiyle yazılmış dört Gürcü yazıtıdır. Bu yazıtlar, 433 yılına tarihlenmektedir. Yaklaşık bu tarihlerde Gürcüstan’da Asomtavruli yazısıyla yazılmış yazıtlar vardır. Bolnisi manastırındaki bu yazıtların tarihi 493/494 yılı olarak belirlenmiştir. 5-6. yüzyıllardan kalma başka yazıtlar da günümüze ulaşmıştır. Mtsheta’daki Cvari Kilisesi’nde yazıtlar ise 6-7. yüzyıllara aittir.


Bolnisi Sioni kilisesinde, 5. yüzyıldan kalma büyük harf biçiminde yazılmış Mhedruli yazı örneği.


Yakın tarihli büyük harf biçiminde yazılmış Mhedruli yazı örneği.


Şota Rustaveli'nin ünlü destanı Vephistkaosani'nin elyazması.