+++ Paranin kronolojik cetveli +++

[honuslu]

PARANIN TARİHİ

Kronolojik Cetvel

Roy Davies & Glyn Davies, 1996
Kaynak: A History of Money from Ancient Times to the Present Day

University of Wales Press, 1996

· Tarihin çok erken dönemlerinde bir belirsizlik vardır. Çin’deki ilk parasal gelişmeler üzerinde de tartışmalar vardır.

· M.Ö. 9000 civarı – M.Ö. 6000 : Sığırların evcilleştirilmesi ve tarımın başlangıcı.

Çeşitli toplumlarda ve çeşitli dönemlerde canlı hayvanlar, özellikle sığır; bitkilerden de hububat türleri para yerine kullanıldılar.

· ? – M.Ö. 3100 civarı: Mezopotamya’da yazı icat edildi.

Asıl kullanım, gelişme ve hesap tutma.

· M.Ö. 3000 civarı – M.Ö. 2000 civarı: Mezopotamya’da bankacılığın gelişmesi.

Kıymetli şeylerin emniyetli yerlerde depolanması.

· M.Ö. 2575 civarı: Gize’de Büyük Piramit’in inşası.

Az miktarda ve sınırlı kullanımı olan para ile büyük çaplı ve uzun vadeli projelerin yapımı.

· M.Ö. 2250 civarı – M.Ö. 2150 civarı: Kapadokya hükümdarları gümüş külçelerin kalitesine kefil oluyorlar.

Külçelerin ağırlığı ve saflığına dair verilen devlet garantisi para olarak kabul edilmelerine yol açıyor.

· M.Ö. 1792 civarı - M.Ö. 1750 civarı: Babil’de Hammurabi dönemi.

Hammurabi Yasaları bankacılık ile ilgili hükümler içeriyor.

· M.Ö. 1200 civarı: Çin’de deniz salyangozu kabukları para olarak kullanılıyor.


· M.Ö. 1000 civarı – M.Ö. 500 civarı: Çin’de para olarak bel, çapa ve bıçak gibi madeni el aletlerinin kullanımı.


· M.Ö. 950: Saba Melikesi Solomon’u ziyaret eder ve birbirlerine hediyeler veririler.

· M.Ö. 687: Lidya’da kabal para kullanılır. (Heredot’a göre)

· M.Ö. 640 civarı – M.Ö. 630 civarı: Lidya’da ilk gerçek madeni para üretildi.

Lidya ve Anadolu’nun ilk madeni paraları altın ve gümüşün doğal doğal karışımı olan elektrum’dan yapılıyordu.

· M.Ö. 600: Pythius, Yunanistan ve Anadolu’nun ilk tüccar bankeridir.

· M.Ö. 600 civarı – M.Ö. 300: Çin’de yuvarlak, madeni paralar icat edildi.

Bu paraların değerleri çok düşük olduğundan pahalı alış-verişlerde kullanılamıyordu.

· M.Ö. 600 civarı – M.Ö. 570 civarı: Madeni para kullanımı Lidya’dan Yunanistan’a doğru hızla artar.

Atinalılar madeni para basımından önce para olarak demir çubukları ve uzun çivileri kullanıyorlardı.

· M.Ö. 550 civarı: Lidyalılar, Krezüs’ün hükümdarlığı döneminde saf altın ve gümüşten oluşan dünyanın ilk ikili madeni paralarını üretiyorlar.

· M.Ö. 546: Lidya Kralı Krezüs Persliler tarafından esir alınıyor.

Bunun sonucunda madeni para kullanımı Persia’da da (eski İran) yayılıyor. Yunanlıların aksine Lidyalılar altın parayı gümüş paraya tercih ederler.

· M.Ö. 546: Atina Owls’u üretiliyor.

· M.Ö. 490 civarı: Laurion Madenleri’nde zengin gümüş damarlarının bulunması.

Bundan sonra Themistokles, gelirlerin bir kısmının kullanılması ile, Atinalıları savaş donanması inşa etmeleri konusunda ikna eder.

· M.Ö. 480: Salamis Savaşı.

Atina donanmasının Perslilere karşı kazandığı zafer üzerine Yunan uygarlığı korunur.

· M.Ö. 407: Isparta Laurion Madenleri’ni ele geçirir.

20,000 köleyi azat eder ve Atinalılara gümüş malzemeleri miras olarak bırakır.

· M.Ö. 406-405: Atinalılar gümüş kaplamalı bronzdan madeni paraları tedavüle çıkartırlar.

Atina halkı gümüş paraları toplarlar, sonuç olarak bu paralar hızla sirkülasyondan kalkar ve geriye sadece değersiz bronz paralar kalır.

· M.Ö. 405: Aristophanes’in “Kurbağalar” komedisi sahneye konur.

Bu oyunda Aristophanes değersiz yeni paranın değerli eski parayı nasıl tedavülden kaldırdığından bahseder. Belki de ilk defa bu oyunda “Gresham’s Law” dan söz edilmektedir (Gresham’s Law: Bir ülkede halkın gözünde biri değerli diğeri değersiz iki tür para tedavülde ise, bunlardan değersiz olanı piyasaya hakim olur).

· M.Ö. 394-371: Atinalı banker Pasion’un kariyeri.

Bir köle olan Pasion, zamanla en zengin ve ünlü Yunan bankeri olur, özgürlüğünü ve Atina vatandaşlığını kazanır. Yunan bankacılığı esasen peşin işlemler olarak yürütülür.

· M.Ö. 390: Galliler Roma’ya saldırır.

Şehrin ihtiyat akçelerinin saklandığı Capitol (Ulusal Tapınak)’de kazların gıdaklaması muhafızları uyarır. Bu duruma minnettar olan Romalılar uyarı tanrıçası Moneta’ya bir mabed inşa ederler. Moneta adından “money=para” ve “mint=madeni para basmak, darphane” adları türer.

· M.Ö. 360-336: Makedonya’da II. Philip hükümdarlığı.

II. Philip Makedonya ile Yunanistan’ı birleştirir. Krallığının acil ihtiyaçlarını karşılamak için gereğinden fazla olmak üzere madeni para bastırır. Bunların arasında M.Ö. 356 olimpiyatlarında iki tekerlekli araba yarışlarındaki zaferini kutlamak için bastırılan altın “stater” ise madeni paranın propodanga amaçlı kullanılışının ilk örneğidir.

· M.Ö. 350 civarı:

Yunanistan’da riskli işlerin dışında normal faiz oranı %10’dur. Demosthenes’e göre sıradan işler için faiz oranı %10’dur. Gemi kiralama gibi riskli işlerde bu oran %20 ile %30 arasındadır.

· M.Ö. 336-323: Büyük İskender’in hükümdarlığı.

Anadolu’nun fethinin Büyük İskender’e günlük maliyeti yaklaşık 20 talent (=para ve tartı sistemi) veya yarım ton gümüşe eşittir. Daha sonra oldukça büyük bir hacimde olan Pers hazineleri ele geçirilir. Para basımı ve askerlere yapılan ödemeler imparatorluk içindeki ticarete büyük etki yapar. Büyük İskender aynı zamanda gümüş ile altın arasındaki değişim oranını da “10 ünite gümüş = 1 ünite altın” şeklinde basite indirgemiştir.

· M.Ö. 323-30: Mısır’da Ptolomies’in imparatorluğu.

Çok önceleri Mısır, Yunan kontrolü altındayken kıymetli :-):-):-):-)llere ilaveten tahıl da kullanıldı ve ulusal tahıl ambarları banka gibi çalıştılar. Ptolomies, yerel depo emanet sistemini İskenderiye’deki merkez bankası ile tamamen ciro sistemine entegre etti. Ödemeler bir hesaptan diğer hesaba transfer yoluyla ve para geçişi olmadan yapıldı.

· M.Ö. 275: ‘Aes signatum’ veya bronz çubuklar Roma’da halâ kullanımdadır.

Kaba bronz çubuklar sonradan yerini daha uygun olan madeni paralara bırakır.

· M.Ö. 269: Romalılar tarafından gümüş paraların düzenli basımı yapılır ve para dolaşımı yaygınlaşır.

Güney İtalya ve Sicilya’daki Yunan kolonileri ve Kartaca örneğine rağmen Romalıların madeni paraya intibakı geç olmuştur.

· M.Ö. 218-201: Roma ve Kartaca arasındaki II.Pön Savaşı.

Romalı yöneticiler, birliklere büyük miktarda para ödenmesi gerekince paranın madeninin saflığını ve ağırlığını düşürürler, bu ise enflasyona neden olur.

· M.Ö. 200 civarı: Delos ünlü bir bankacılık merkezi oluyor.

Kıraç ve verimsiz bir Yunan adası olan Delos finansal bir merkez olmak için muhteşem limanı ve ünlü Apollon Tapınağı’ndan yararlanır. Esaslı rakiplerinden biri olan Kartaca’nın Romalılara yenilmesi yükselmesinde yardımcı olur. İşlemler ciro veya kredi transferi yoluyla yapılır.

· M.Ö. 118. Çin’de deri para kullanılır.

Bunların her biri yaklaşık 1 foot2 boyutunda beyaz geyik derisinden ibaret olup 40,000 cash değerindeydiler (cash = Çin’in o zamanki asıl :-):-):-):-)l parasının adı).

· M.Ö. 55 ve 54: Julius Caesar Britanya’ya sefer düzenler.

Bu seferler sırasında Britanyalıların hala para olarak kılıç tipi yaprakları kullandıkları görülür. Bununla birlikte bazı Celtic kabileleri altın, gümüş, bronz ve potin kullanarak kendi paralarını üretmeye başlamışlardır. (potin=bakır ve teneke alaşımı)

· M.Ö. 30 – M.S. 14: Augustus Caesar’ın hükümdarlığı.



M.S. 54-68 : Nero'nun hükümdarlığı

Nero, altın ve gümüş paraların değerini yavaşça düşürür. Daha sonraki imparatorlar tarafından da kopya edilen bu işlem, ılımlı olarak başlayan ancak sürekli olan bir enflasyona neden olur.

· M.S. 250 : Roma paralarındaki gümüş oranı %40'a düşer

Bu seviyeden sonra enflasyon hızlanır.

· M.S. 270 : Roma paralarındaki gümüş oranı sadece %4'e düşer

· M.S. 260-268 : Gallienus'un hükümdarlığı

Gallienus'un iktidarı döneminde, darphanelerinde üretilen bakır tabakaların bankalarca kabul edilmeyip geri çevrilmesi üzerine Roma bankacılık sisteminde geçici bir aksama yaşanır.

· M.S. 270-275 : Aurelian'ın hükümdarlığı

Aurelian, doğu seferleri sırasında kazandığı zaferlerden gelen ganimetten sonra neredeyse saf altından yeni paralar üretir. Ancak bir süre sonra enflasyonun önüne geçebilmek amacıyla bunların nominal değerlerini 2½ katına çıkarır. Yine de bu reform’a rağmen enflasyon fırlar. Darphane işçilerinin Felicissimus liderliğindeki isyanı ise Aurelian'ın ordusunun 7,000 şehit vermesine sebep olur.

· 284-305 : Diocletian'ın hükümdarlığı

Diocletian enflasyonla ciddi biçimde mücadele etmeyi amaçlayan etkili girişimlerde bulunur ancak bu kısmen etkili olur.

· 295 : Diocletian para basımında reform yapar

Bu reform enflasyonu durdurmada etkili olamaz çünkü , yenileri ile birlikte eski paralar da tedavülde kalır ve Gresham yasasına göre eski para yeni ve değerli olan parayı tedavülden kaldırır. (Gresham’s Law: Bir ülkede halkın gözünde biri değerli diğeri değersiz iki tür para tedavülde ise, bunlardan değersiz olanı piyasaya hakim olur).

· 301 : Diocletian Fiyat Fermanı'nı ilan eder

Bu ferman fiyatların ve ücretlerin doğrudan kontrolünü gerektirmektedir ancak bunun da piyasa güçleri tarafından üstesinden gelinir.

· 305 : Diocletian kendi arzusu ile geri adım atar

Tedavüldeki para ve fiyat reformu ve gelir politikalarının başarısızlığına rağmen Diocletian, diğer reformlarında, örneğin dünyanın ilk yıllık bütçe uygulaması sisteminde oldukça başarılı olmuştur.

· 306-337 : Konstantin önce Batı'da sonra da tüm İmparatorluk'ta kontrolu sağlar

Konstantin, hali hazırda Doğu Roma İmparatorluğunda üretimi devam eden the Solidus adındaki yeni altın paraları ağırlığına ve saflığına dokunulmaksızın piyasaya sürer. Bu tam 700 yıl devam eder.

· 307 : Bir pound altın 100,000 Denarii'ye eşittir

· 324 : Bir pound altın 300,000 Denarii'ye eşittir

Daha sonra 4. yy ortalarına doğru Mısır'da denarius'un değeri tam anlamıyla iflas noktasındadır. Bir pound altının değeri 2,120,000,000 denarii'ye ulaşmıştır. Bu da kontrolden çıkmış enflasyonun en erken örneklerinden biridir.

· 410 : Roma Vizigot'ların işgaline uğrar

Batı Avrupa'da bankacılık terk edilir ve Haçlı Seferleri'nin yapıldığı zamana kadar da bir gelişme göstermez.

· 435 : Britanya'da madeni paraların kullanımına son verilir

Britanya'daki Anglo-Saxon istilasının sonucu olarak madeni para kullanımına son verilir. Avrupa'da tekrar piyasaya sürüldüğünde ilk başlarda ziynet eşyası olarak kullanılır.

· 561 civarı : Madeni paralar İngiltere'de Piskopos Liudard tarafından yeniden basılır

Piskopos Liudard, Merovingian soyundan prenses Bertha (590 'da Kent Kralı olacak olan Prens Aethelbart ile evlenecektir) ile Fransa üzerinden gelir.

· 604-616 civarı : Piskopos Mellitus Londra’daki bir darphaneden altın sikkeler bastırır

. 630 civarı : Saxon'lar çok sayıda altın sikke basımına başlarlar

. 675 : Saxon sikkelerinin yerini gümüş olanlar alır

Başlangıçta altınla gümüş bir alaşım kullanılırken 8nci yy başlarında sadece gümüş ve adiler (bakır, çinko, kurşun, vs.) kullanılırlar.

· 752 : Pepin the Short of France, adı Denier olan paranın basımına başlar

Bu yeni gümüş sikke İngiliz Penny'si için bir model vazifesi görür.

· 757-796 : En güçlü Saxon Krallığı olan Mercia'nın kralı Offa'nın hükümdarlığı

Offa'nın hükümdarlığı döneminde İngiltere'deki sikke basımı hem kalite hemde miktar açısından üst seviyelerdedir.

· 765 civarı : Kent[1]Kralı Heaberth ilk İngiliz Penny'lerini üretir

Mercia Krali Offa tarafından Kent'in fethinden sonra gümüş Penny üretimi dev boyutlara ulaşır ve Northumbria hariç her yerde, oldukça kaba dizaynı olan asıl İngiliz sikkesi Sceat'in yerini alır.

· 789 :Viking'ler Portland yarımadasına saldırır

Gelecek 2-3 yy'da İngiltere sürekli Viking'lerin saldırılarına uğrar.

· 806-821 : Hien Tsung'un imparatorluk dönemi ve kağıt paranın gelişimi

Çin'de sikke yapımında kullanılan bakır madeni kıtlığı yüzünden imparator Hien Tsung kağıt para basmaya başlar.

· 871-899 : Wes:-):-):-) kralı Büyük Alfred'in hükümdarlığı

Alfred tüm İngiltere'nin Danimarka'lılar tarafından işgaline engel olur. Wes'in savunmasına ödenmek üzere para basımı geniş ölçüde artırılır.

· 910 : Çin'in başka bir yerinde kağıt para basılır

· 925-940 : Athelstan'ın hükümdarlığı

Athelstan, Danelaw'ı[2] tekrar fetheder ve tüm İngiltere'yi birleştirir. Bu, tek bir ulusal paranın tesisine yol açar.

· 960 civarı : Çin'deki kağıt para basımı düzenli hale gelir

· 959-975 : Edgar'ın hükümdarlığı

Edgar, İngiliz sikkelerinin basımında kullanılan kalıpların kontrolünü sağlayarak para basımında norm ve standardı getiren reformlar yapar.

· 973 : Altı yıllık yeniden basım döneminin başlangıcı

Bu sikkelerin değeri içindeki gümüşün değerinden daha fazlaydı çünkü ödeme aracı olarak kraliyet garantisinin rahatlığı vardı. Sikkeleri geri toplayıp, eritip yeniden basarak hem Kral Edgar ve hem de onun halefleri, bir yandan paranın kalitesini muhafaza ederken diğer yandan da bu operasyon sayesinde büyük kârlara ulaştılar.

· 978-1016 : Aethelred II'nin hükümdarlığı

Aethelred Viking'leri para ödeyerek baştan savma politikasını benimser. Danegeld[3] ödemeleri için 75 darphanede yaklaşık 40 milyon Penny bastırılır.

· 1016-1035 : İngiltere'nin Danimarka'lı kralı Cnut'un (Canute) hükümdarlığı

Cnut, kendi işgal kuvvetlerine 20 milyon penny öder ve onları terhis eder. Krallığı döneminde İngiltere refaha kavuşur ve İngiliz sikkeleri büyük miktarlarda İskandinav'yaya gelmeye devam eder. Ancak bu sefer bu paralar gerçekten ticaret nedeniyle gelmektedir.

· 1020 civarı : Çin'deki kâğıt paraların miktarı aşırı derecede yüksek seviyededir

Toplam nominal değer 2,830,000 ons gümüşe ulaşmıştır. Kuzeydeki olası istilacıları parayla baştan sağmak için geniş ölçüde nakit para kullanılmaktadır ve ithalata ödenen para nakit kıtlığı yaratmaktadır. Bunun sonucu olarak otoriteler enflasyonu ateşleyen kâğıt para basımını artırırlar.

· 1032 : Kâğıt para basımı yapan özel bankalar Çin'deki enflasyonu körüklemektedirler

Bu dönemde bu tür para basım evlerinden 16 tane vardır.

· 1042-1066 : Edvard'ın hükümdarlığı

Para basımından çok daha fazla kâr etmek için İngiliz paralarının yeniden basımı süresi üç yıldan daha az bir zamana indirilir.

· 1066 : Hastings Savaşı

I.William'ın (Fatih) istilası, Normandiya'da paranın değerinin kısmen düşürülmesi suretiyle finanse edilir. William, İngiltere'de etkili bir vergilendirme sistemi başlatır ve böylece paranın değerinin düşürülmesine engel olur. Sonralaları, İngiltere'nin madeni paraları tüm Ortaçağ boyunca kıtadaki diğer paralardan daha yüksek olan değerini korur.

· 1086 : The Domesday Book[4] tamamlanır

İngiltere'nin zenginliğinin bu ayrıntılı araştırması vergilendirmedeki uygun seviye ve ödemeleri yansıtır ve yeni İngiliz mali sisteminin esaslarını şekillendirir.

. 1095-1270 : Haçlı Seferleri

Haçlı Seferleri'ni finanse etmek için büyük miktarda para transferinin gerekliliği Batı Avrupa'da bankacılığın yeniden doğuşunda uyarıcı bir etkendir.

· 1100-1135 : I. Henry'nin hükümdarlığı

İngiliz gümüş paralarının değeri hızla düşer.

· 1124 : Darphane yöneticilerinin cezalandırılması

Christmas gününde Winchester Assize'de[5] darphane yöneticilerinin tümü sağ ellerinin kesilmesi suretiyle cezalandırılırlar. Olağan bir şekilde paranın kalitesinde geçici bir düzelme görülür.

· 1138-1153 : Stephen ve Matilda arasındaki iç savaş

Bazı güçlü İngiliz baronları kendi para sistemlerini kullanırlar.

· 1156 : Bilinen en eski döviz kontratı

İki erkek kardeş 115 Ceneviz Poundu borç alırlar ve bir ay sonra bankanın İstanbul'daki ajansına bu parayı 460 Bezant[6] olarak geri ödemeyi kabul ederler. Kilise hukukundaki tefecilik karşıtı hükümleri ihlal etmediği gerekçesiyle, zaman farkından doğan kâr getirisi olan bu tür kontratların kullanımı takibeden yy içerisinde hızla çoğaldı.

· 1158 : II. Henry İngiliz para sisteminde reform yapar

Bu, İngiliz parasının gelecek dört yy'da yüksek seviyelerde muhafaza edilecek olan prestijini geri getirir.

· 1159 : II. Henry askerlik hizmeti yerine bedel olarak Scutage Vergisini uygulamaya koyar

· 1160 : İmparator Kao Tsung Çin'in kâğıt para sisteminde reform yapar

Eski paralar oldukça çoğalmiş ve neredeyse değersiz hale gelmiştir. Bunun üzerine Kao Tsung yeni para basar ve eskileri ile değiştirir.

· 1160 civarı-1200 civarı : İngiltere'de çentikli tahta çubuklar (Tally) kredi senedi olarak değerlendirilir

Bu tally' ler tahta çubuklardır ve makbuz olarak kullanılırlar.

· 1162 : II. Henry Haçlıları desteklemek amacıyla bir vergi koyar

Bu vergi II. Henry tarafından aynı amaçla uygulanacak bir dizi verginin ilkidir. Hayır işleri ile uğraşan din adamları ile Kutsal Topraklar'daki Şövalyeler Birliği üyeleri II. Henry'nin bankerleri gibi çalışırlar.

· 1166 : Çin'de hiper enflasyon

Resmi kâğıt paranın nominal değeri 43,600,000 ons gümüşe ulaşır. Dahası, oldukça çeşitli yerel banknot vardır.

· 1185 : II. Henry yeni bir Haçlı Vergisi koyar

· 1187 : Hattin Savaşı

II. Henry'nin doğu seferleri için bütçesi 20,000 pound gümüştür ancak Selahaddin Eyyubi'nin Haçlıla'a karşı kazandığı tahrip edici zafere kadar bu paranın kullanılmasına izin vermez.

· 1188 : Selahaddin Vergisi

II. Henry 1185'in Haçlı Vergisinin hükümlerini genişletir.

· 1189-1199 : I. Richard'ın Hükümdarlığı

I.Richard tahta çıktığında, 1190'da başlayan 3.Haçlı Seferleri için para toplamak amacıyla hemen Krallığın mallarını özelleştirir. İngiltere'ye geri döndüğünde ise hapse atılır ve özgürlüğüne karşılık fidye istenir.

· 1194 : I. Richard ₤100,000 fidye karşılığında serbest bırakılır

Paranın toplanmasındaki hız İngiltere'nin refahının bir işaretidir.

· 1215 : 'The Magna Carta' (Büyük Ferman) imzalanır

Bu Ferman'ın hükümleri arasında kralın Baron'lara danışmadan vergileri yükseltemeyeceğine dair sınırlamalar da vardı.

· 1232-1253 : Bazı İtalyan devletlerinde altın sikkeler kullanılır

Bizans ve Arap sikkelerinin baskısı altında kalan Messina Ve Brindisi 1232 yılında, Florence 1252 yılında, ve nihayet Genova 1253 yılında kendi altın sikkelerini piyasaya sürerler. Florance'de basılan tipin olan Florin Avrupa'nın diğer bölgelerinde de geniş ölçüde kopya edilir.

· 1236 : Çin'i de içine alan Mongol İmparatorluğu'nda kâğıt para basılır

· 1260 : Kubilay Han'ın ilk kâğıt paraları basılır.

Bu sırada para sirkülasyonu güçlü ve tatmin edici bir seviyeye ulaşır.

· 1275 :I. Edward Yahudilerin aşırı yüksek faiz uygulamalarını (tefecilik) yasaklar

Paranın azlığı sonuç olarak sikkelerin incelmesine ve kalitesinin düşmesine yol açar. Bu durumdan Yahudiler sorumlu tutulur ve 1278'de toplu tutuklanmalar yaşanır ve 1290'da İngiltere'den sürülürler.

· 1275-1292 : Marko Polo yaşamını Çin'de sürdürür

Sonradan anlattığı seyahatlerine dair hikâyelerden Avrupa kâğıt parayı öğrenir.

· 1279-1281 : I.Edward üç yeni sikke basar

Yarım Penny, çeyrek Penny ve Groat[7].

· 1282 : Kayda geçmiş ilk 'Madeni Para Ayarı Kontrolü'

Trial of the pyx olarak bilinir v günümüzde de İngiltere’de devam etmektedir.

· 1283 : Burnell Yasası

Bunun sonucunda İngiltere'deki büyük kredi işlemlerinin, merkezi bir sicil memuru olur.

· 1294 : İran'da kâğıt para basılır

Bu tecrübe sadece iki ay sürer ve Tebriz şehri ile sınırlıdır. O zamanki İran başbakanı Rashid al Din, 'Dünya'nın Tarihi' adlı eserinde basım ve kâğıt para konularından bahseder.

· 1319-1331 : Hindistan'ın bir kısmında ve Japonya'da kâğıt para basılır

Bunlar, Çin'in para sisteminin ömrü kısa olan taklitleridir.



· 1337-1453 : İngilte ve Fransa arasındaki Yüzyıl savaşları

· 1348-1350 : Veba (Black Death) tüm Avrupa'yı kasıp kavurmaktadır

14 yy'daki bu büyük salgını gelecek yy'da da salgın ve felaketler takip eder. Bu nüfusun azalmasına ve ekonomik büyümenin çökmesine yol açar.

· 1355 : Nicole Oresme'nin 'De Origine Natura Jura et Mutationibus Monetarum' adlı kitabı yayınlanır.

Ortaçağ'ın büyük ekonomik düşünürü Oresme şöyle bir tartışma başlatır: Sirkülasyondaki kıymetli :-):-):-):-)l miktarı paranın değerini belirler. Daha sonra 1370'de Fransa Kralı V Charles'ın danışmanı ve ordu papazı olur.

· 1356 : Poitiers[8] Savaşı

Fransa kralı II John bir İngiliz tarafından esir alınır ve 3 milyon crown[9] fidye istenir. Sonunda bu kişi istediği paranın yarısından daha azına razı olur. Bu fidyenin bir kısmı Windstor şatosunun yapımında kullanılır.

· 1377-1399 : II Richard'ın hükümdarlığı

1377'de II Richard popüler olmıyan sabit fiyatlı vatandaşlık vergisini zorla uygular ve bunu 1379 ve 1381 yıllarında benzerleri takip eder.

· 1381 : Köylülerin İsyanı

Vatandaşlık Vergisine karşı yapılan isyan bastırılır.

· 1381 : Richard Aylesbury külçe ihracatı yasağına karşı çıkar

Başlattığı tartışmaya göre yasal yasak gerekli değildir çünkü toplam mal ihracatı ithalatı dengeleyecektir.

· 1401 : Bank of Barcelona kurulur

· 1403 : Floransa'da borç üzerinden faiz almanın yasal olduğuna hükmedilir

Yüksek faiz konusunda geleneksel Hristiyan yasağına rağmen Avrupanın ekonomik merkezlerinde şubeleri olan Lombards gibi İtalyan bankaları borçlar üzerinden masraf alımı uygulaması yapıyordu. Avukat ve ilahiyatçı Lorenzo di Antonio Ridolfi bir dava kazanır ve faiz ödemeleri Floransa yönetimince yasalaştırılır.

· 1407 : Cenova'da Bank of St George kurulur

· 1440 : Gutenberg modern matbaayı bulur

Avrupa'lılar Çin'de kâğıt para basıldığını bilmelerine rağmen, Batı'daki banknot basımından neredeyse iki yy önce sikke basımı için matbaa makinesinin dizaynı belirlendi.

· 1448 : Çin'de hiper enflasyon

Ming[10] parasının nominal değeri olan 1,000 cash[11] piyasada ancak 3 cash değerindedir.

· 1450 : Portekizliler Afrika kıyıları boyunca seferlere başlarlar

14. ve 15. yy'larda Avrupa "Büyük Altın Kıtlığı" nı yaşar. Portekiz'liler Gana ve Mali yolu ile Sahra altını için yeni bir rota tayin ettiklerinde bu kriz kısmen hafifler.

· 1452-1519 : Leonardo da Vinci'nin yaşamı

Leonardo'nun çizimleri arasında su ile çalışan bir değirmenin kullanıldığı oldukça tekdüze sikkeler basan bir baskı makinesi vardır. Bu yenilik geniş bir uygulama alanı bulur ve üretilen yeni paraya "milled money" adı verilir.

· 1453 : İstanbul'un fethi

İstanbul'un Osmanlı Türkleri tarafından fethi ve varolan ticaret yolları Avrupa'yı keşif seferlerinde bir motivasyon etkisidir.

· 1455 : Çin kâğıt paradan vazgeçer

Bu tarihlerde kâğıt para kullanıldığına dair bir referans yoktur. Birtakım enflasyon ve reform dönemlerinden geçerek, Çinde'ki kâğıt para kullanımına 500 yıl sonra ara verilir.

· 1455-1485 : Gül Savaşları

Bu savaşların sonunda İngiliz para sistemi; aşınma ve yıpranma, incelme ve sahte sikke basımı yüzünden çok sıkıntı çeker.

· 1487 : Ausburg'da Fuggers Bank kurulur

Afrika'da ve Colombus'un keşiflerinin ardından Karayibler'de altın rezervlerinin bulunmasından sonra gümüş'ün değeri yükselir ve bunun sonucunda Fuggers ailesi Avrupa gümüşünü finanse ederek büyük kârlara ulaşır.

· 1489 : VII Henry Darphane vergilerini kısar ve ilk altın lirayı basar

Darphane vergilerinin kısılması ile Henry halkı darphanelere altın ve gümüş getirmeleri konusunda yüreklendirir. Bu ise takibeden yıllarda sikke üretiminde büyük bir artışa neden olur. 1489'a kadar İngiliz poundu bir hesap birimidir. Şimdi ise altın liranın üretimi ile bir sikke olmuştur.

· 1492 : Columbus Amerika kıtasını keşfeder

Columbus'un ilk yolculuğundan sonra on yıldan daha az bir süre içinde Avrupa'lıların dünyanın büyüklüğüne dair bildikleri iki katına varmıştır. On yıllık süreye ulaşıldığında bu üç katı olacaktır. Bununla birlikte, Hindistan ve Çin'de bulunan ve önceden de bilinen ticaret merkezlerine ulaşmak için çok daha kârlı yeni ticaret yollarının da bulunmuş olması, yeni karaların keşfedilmesinden daha önemli bir motivasyondur.


1494 : İtalya'da ilk "Çift Kayıt Sistemi ile Defter Tutma" kitabı yayınlanır

· 1498 : Roma sikkelerine karşı bildiri yayınlanması

Gül Savaşları sırasında İngiltere'de yerli para oldukça azalmıştır ve brüt ağılıklarının azalmış olmalarına rağmen illegal olarak Avrupa ve İrlanda paraları kullanımdadır. VII Henry yayınladığı bildiri ile Kutsal Roma İmparatorluğu tarafındad basılan groat ve yarım-groat'ların kullanımını yasaklamaya çalışır.

· 1498 : Vasco da Gama Hindistan'a ulaşır

Vasco da Gama ve Columbus tarafından yapılan seyahatler sonucunda, uzak mesafelere olan ulaşımda, yeni bir tarz gerektiren yeni ticaret yollarının keşfedilmiş olması başkentlerin ve dış ticaret pazarlarının canlanmasına ve kambiyo senetlerinin kullanılmaya başlamasına neden olur. Uzak mesafelere olan ticaretin risklerinin azaltılması amacıyla kaynakların bir fonda toplanması yeni deneysel öz-sermaye biçimlerinin gelişmesine yol açar.

· 1500-1540 : İspanya'ya Yeni Dünya'dan büyük miktarlarda altın gelir

Bu dönemde İspanya'ya her yıl 1,000 - 1,500 kg civarında altın ulaşır. Başlangıçta özellikle Aztek'lerden ve Inka'lardan yağma yoluyla, ve daha sonraları Yeni Dünya'nın altın rezervleri üzerinde yeni madencilik metodları uygulanarak elde edilir.

· 1504-1507 : Portekiz'den Batı Afrika'ya çok miktarda manilla1 ihraç edilir

Bu kısa dönemde Gine kıyılarındaki bir ticari istasyondan 287,813 adet manilla ithal edilir.

· 1504 : Henry VII madeni şilin basar

· 1511 : Protestan Reformu başlar

Luther2, Calvin3 ve Zwingli4 yüksek faizin ticari biçimini kınamalarına rağmen kilisenin ekonomi üzerindeki gücünü ve etkisini azalttılar. Daha sonra İngiltere'de Henry VIII, Roma ile ilişkisini kestikten sonra faizi yasallaştırır ve manastır mülküne el koyar.

· 1519-1521 : Cortés5 Meksikayı fetheder

İspanyollar gelmeden önce Aztek'ler ve Maya'lar para olarak altın tozu (şeffaf kuş telekleri içinde) ve kakao taneleri kullandılar.

· 1519 : Bohemya'da Joachimsthal'de thaler basımına başlanır

Bu sikke (Eski Alman parası) yöresel olarak elde edilen gümüşten yapılır ve Joachimsthaller ya da kısaca thaler olarak anılır ve geniş ölçüde taklit edilir.

· 1526 : Nicholas Copernicus6 "Treatise on Debasement - Değer Kaybının Bilimsel İncelemesi" adlı eserini yazar

Bu büyük astronomi bilgini Polonya ve Avrupa'nın diğer kısımlarındaki değer kayıplarından rahatsız olur ve bir tartışma başlatır. Buna göre, dolaşımdaki paranın toplamı, ihtiva ettiği ağırlığından ziyade, fiyatların seviyesini ve paranın satın alma gücünü belirler.

· 1532 : Pizarro7 Peru'ya gelir ve Inkalar'la savaşır

İnkalar, büyük miktarlarda altın ve gümüş sahibi olmalarına rağmen para kullanmaksızın yüksek medeniyete ulaşmış olan benzersiz bir toplumdu. Devlet planlama sisteminin sağlamlığı paraya gereksinimi azaltıyordu.

· 1534-1540 : Manastırların feshi

Henry VIII İngiltere'deki reformları geliştirmek amacı ile manastırların mülküne el koydu, ancak bunun gerçek nedeni ülke savunmasında paraya gereksinim duyulmasıydı.

· 1540-1640 : Avrupa'da Değer Devrimi

İngiltere'de dahil olmak üzere Avrupa uzun süreli bir enflasyon yaşar. Bunun sebebi kısmen Amerika'daki İspanyol kolonilerinden gelen altın ve gümüş akını, kısmen de nüfus artışının ekonomideki verimlilik artışı ile uyumlu olamayışıdır. Eski ve sonraki enflasyonlar ile karşılaştırıldığında bu durum bir devrim olarak nitelendirilmeyi hakkeder.

· 1542-1551 : Büyük değer kaybı

Henry VIII İngiliz parasının değerini düşürür. İrlanda'daki değer kaybı daha erken, 1536'da başlar ve 1560'a kadar sürer.

· 1545 : VIII Henry borç faizlerini yasallaştırır

Üst limit yıllık %10 olarak belirlenir.

· 1545 : Potosi'de8 büyük miktarda gümüş kaynağının keşfi

· 1551-1574 : Thomas Gresham9 Hollanda'da çalışır

Bu yıllarda Gresham, Belçika'nın liman kenti Antwerb'de yabancı döviz borçlanması konusunda bilgi edinir. Edindiği tecrübelerle Elizabeth I.'in başdanışmanlarından biri olur.

· 1553 : İngiltere'nin ilk anonim şirketi kurulur

Bu, Asya'ya kuzeydoğu geçidini araştıran Russia Company'dir.

· 1560 : Elizabeth I, değersiz parayı bir reform ile kaldırır

Bu, Elizabeth I'e seleflerinden miras kalmış olan düşük değerli paraların komple değişimine doğru ilk adımdır. Gresham's law10 ile ünlenen Thomas Gresham, etki gücü yüksek bir danışmandır. Değersiz para geri toplanır, eritilir asıl ile kıymetli birbirinden ayrılır. Paranın geri toplanması işi 1561'de tamamlanır.

· 1563 :Huancavelica'da cıva yataklarının keşfedilmesi

Bu yataklar Potosi'deki gümüşün, Meksika'daki gümüş madenlerinde zaten kullanılmakta olan cıva amalgam yöntemi ile işlenmesine imkân verir. Bundan sonra büyük miktarlardaki gümüş Avrupa ve Çin'e gönderilir.

· 1566 :The Royal Exchange inşa edilir

The Royal Exchange, Thomas Gresham tarafından 1566'da Cornill'de (Londra) yaptırılan ve ticari konuların görüşüldüğü bir yapıdır. Bu, İngiltere'de bankacılığın ve yabancı döviz ticaretinin öneminin arttığını gösterir.

· 1568 :İngiltere'de ilk ülke içi anonim şirketleri kurulur

Bu şirketler Mines Royal ve Mineral and Battery adındaki şirketlerdir. Alman :-):-):-):-)l işçileri her ikisinin de gelişmesinde etkindirler.

· 1585 :Bank of Genoa kurulur

selamünaleyküm honuslu bizim paranın başından amma olaylar geçmiş ya