Sivas'ta Bir Hitit Tanrısı

[sivasLı58]

Geçtiğimiz yıl Sivas'a bağlı Kayalıpınar'da bir Hitit Tanrısına ait kabartma keşfedildi. Hititlerin insan şeklinde düşündükleri Tanrı ve Tanrıçalarının giysi ve fizyonomileri çok az biliniyor. Kayalıpınar yontusu 1.2 metre yükseklikte ve yaklaşık bir ton ağırlığında.

YAZI: ANDREAS MULLER-KARPE / VUSLAT MULLER- KARPE

Hitit dönemi "Kayalıpınar Tanrısı" Anadolu'nun bilinen en önemli kabartmalarından biri. 3 bin 500 yıl öncesine ait kabartma vinç ile Sivas Müzesi'ne taşındı.

Kızılırmak'ın Sivas yaylalarında kıvrıla kıvrıla aktığı, kavaklarla süslü, soyu tükenmeye yüz tutan kara leyleklerin, balıkçıl kuşların yaşadığı, neredeyse doğanın tüm güzelliklerini sunduğu bir yerdeyiz. Geçtiğimiz yıl bu tabiat harikasının keyfini çıkaran bir Hitit Tanrısına ait kabartma keşfedildi. Sivas'a bağlı Kayalıpınar'daki kabartma 3 bin 500 yıl öncesine ait.

Bin Tanrılı Halk olarak adlandırılan Hititler çiviyazılı metinlerde "Hatti Ülkesinin Bin Tanrısından bahseder. Özellikle başkent Boğazköy (Hattuşa) ve komşusu Alacahöyük"ten benzeri Tanrı betimleri bilinse de Hititlerin insan şeklinde düşündükleri Tanrı ve Tanrıçalarının giysi ve fizyonomileri çok az biliniyor. Kayalıpınar yontusu 1.2 metre yükseklikte ve yaklaşık bir ton ağırlığında. Blok bir taş üzerindeki kabartmada sağa yönelik, taht üzerinde oturan ve tümüyle profilden işlenmiş bir insan figürü görülüyor. Oturduğu sade tahtın ayakları alta doğru genişleyerek birer aslan pençesine dönüşüyor. Ayaklarına kadar uzanan kıyafet giyen figür bir elinde içki kâsesi, diğerinde ise sadece kuyruğu korunagelmiş bir kuş tutuyor. Dolgun yüzde ise özellikle iri burun ve açılmış gözler dikkat çekiyor. Başın sol kenarında bir küpe izi görülse de kabartmanın kadın ya da erkek figürü olduğunu söylemek güç. Nitekim Hitit erkeklerinin tek, kadınların ise çift küpe taktıkları biliniyor. Kabartmada görülen yuvarlak kenarlı başlık ise Hititlerde erkekler için tipik sayılıyor. Ayrıca sarkık yanaklar ve etli çene olgun yaşta birinin betimlendiğine işaret ediyor. Tanrı figürünün karşısında ise sadece ayakkabısının ucu korunagelen ve olasılıkla Tanrıya içki sunan ikinci bir figürün bulunduğu anlaşılıyor.

Hitit kaynaklarında çok sayıda Tanrının adından bahsedilse de Kayalıpınar Kabartması'nın kıyafeti, çehresi ve başlığı adı hakkında kesin bir ipuçu vermiyor. Ancak elinde tuttuğu içki kabı ve kuş New York Metropolitan Müzesi'nde bulunan Hitit dönemine ait geyik biçimli gümüş kaptan tanınıyor. Prof. Dr. Sedat Alp kabın üzerindeki hiyeroglif yazıttaki Tanrının isminin "Astapi" olduğu belirtiyor. Adı tartışmalı olmakla birlikte Astapi'nin bir Hurri Savaş Tanrısı olduğu kabul ediliyor. Alacahöyük'te bulunan ve yazıtından Hava Tanrısı olduğu anlaşılan benzeri bir kabartmada olduğu gibi içki kabı ve kuş sembollerinin başka Tanrı tasvirlerinde de sıkça kullanıldığı biliniyor. Kayalıpınar Kabartması'nın hiyeroglif yazıtının kırık olması Tanrının ismini kesin olarak söylememizi engelliyor.

Kabartmanın bulunduğu Kayalıpınar örenyerinde şimdiye kadar Hitit dönemine ait görkemli yapı kalıntıları da tespit edildi. En eskisi Erken Hitit devrine, İÖ 19-18. yüzyıla tarihleniyor. Bu dönemde Kayalıpınar'ın Assur ile yoğun ilişki içinde olduğu anlaşılıyor. Kayalıpınar'da bulunan, bu döneme ait bir tablette Assurlu tüccarların buradaki bir köle kızı alma girişimlerinden söz ediliyor. Bu döneme ait yerleşim İÖ 18-17. yüzyılda şiddetli bir yangın ile tahrip olmuştu. Buna rağmen yerleşme terk edilmemiş, kısa bir süre sonra İÖ 17-16. yüzyılda daha büyük ve görkemli bir şekilde yeniden inşa edilmişti. Açığa çıkarılan saray ya da tapınak olabilecek bir yapı kalıntısında çok sayıda tunç mızrak ve ok ucu bulunması ise bir kargaşanın yaşandığını düşündürüyordu. Kalıntılar arasında, özellikle törenlerdeki kutlama âdetlerinden ve kuş uçurma fallarından bahseden dini içerikli Hitit çiviyazılı tabletlere rastlandı. Sivas Valisi Dr. Hasan Canpolat'ın yardımlarıyla Sivas Müzesi'yle birlikte yapılan kazılara göre Assur Ticaret Kolonileri devrinde olasılıkla bir şehir devleti olan bu Hitit merkezinin bulunduğu Kayalıpınar'da Hitit yazılı kaynaklarında bahsedilen 3 bin kentten hangisinin olduğunu ileriki çalışmaların ortaya koyması bekleniyor